Macaristan’da Gülbaba Türbesi Restorasyonuna Yönelik Kazı Çalışmalarına Başlandı

Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de bulunan Gülbaba Türbesi’nin restorasyonuna yönelik kazı çalışmaları Türk İşbiriliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın (TİKA) desteğiyle başladı.        

Macaristan’da önemli projelere imza atan TİKA projelerine yenilerini eklemeye devam ediyor. Bu kapsamda Macaristan’da birçok alanda projelere gerçekleştiren TİKA’nın katkılarıyla Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de bulunan Gülbaba Türbesi’nin restorasyonuna yönelik kazı çalışmalarına başlandı.

Budapeşte Tarih Müzesinden arkeologlar ve bilim insanlarının katılımıyla gerçekleşen kazı çalışmalarına TİKA aracılığıyla Türkiye’den getirilen uzman heyeti de katıldı. Türbe içerisindeki raspa ile çevresinde yapılan sondaj ve kazı faaliyetlerini yerinde inceleyen uzman heyet, kazı alanı proje sorumlusu ve Budapeşte Tarih Müzesinde görevli arkeolog Adrienn Papp ile bilgi alışverişinde bulundu. Kazı çalışmaları esnasında Türbe’nin doğusunda iki, güney doğusunda ise bir adet mezar bulunduğu tespit edildi. Bulunan mezarlardan birinin Müslüman bir çocuk, diğerinin ise yetişkin bir Hristiyan’a ait olduğu gözlendi. Söz konusu üç mezar antropologların incelemesi ve karbon testi ile dönemlerinin belirlenmesi amaçlarıyla yerlerinden kaldırılmış olup önümüzdeki süreçte Hristiyan mezarı müzede sergilenecek, müslüman mezarı ise yine Türbe etrafına defnedilecek.

Türbe içerisinde seyyar iskele ile yapılan boya ve sıva raspa çalışmaları neticesinde duvar malzemesinin yonu taşı, kemer ve kubbelerin ise tuğladan yapıldığı ortaya çıkarıldı. Aynı şekilde sıva raspa çalışmasında batı duvarındaki kapatılmış pencereye ait dolgu ve kenarlarında orjinal şöve taşları ortaya çıkarıldı. Türbe’nin kiliseye çevrildiği dönemde pencerelerin kemer içlerinin biçimi değiştirilerek Avusturya-Barok tarzı elips formlu pencere haline getirildiği biliniyor. TİKA Başkan Yardımcısı Sayın Mehmet Süreyya Er uzman heyetle birlikte Gül Baba Türbesini ziyaret ederek çalışmalar hakkında bilgi aldı. Türk uzman heyeti Ağustos ayının sonuna kadar Budapeşte’de kalarak kazı çalışmalarına eşlik etti.

TİKA tarafından davet edilen uzman heyet ayrıca Budapeşte Tarih Müzesinde yaptıkları incelemelerde çeşitli tarihlerde Gül Baba Türbesi’ne konulmuş eşyaların tasnif edilerek muhafaza edildiğini gördüler. Hat levhaları, seccadeler, iki adet şamdan, bir adet buhurdan, sedef kakmalı rahle ve sehpa ile günümüze kadar sandukanın başında bulunan Bektaşi tac-ı şerifi müzede muhafaza edilen eşyalar arasında. Şamdanların üzerinde Osmanlı Türkçesi ile yazılmış yazılardan, burada bulunan iki adet şamdanın 1918’de Evkaf-ı Hümayun Nezareti (Vakıflar Baknalığı) tarafından İstanbul Süleymaniye Dökmeciler çarşısındaki Hasan Usta’ya türbe için özel olarak yaptırıldığı anlaşılıyor.

Üzerinde tarih ve yapımı ile ilgili bilgi bulunmayan sedef kakma işlemeli rahle ile sehpanın da bu döneme ait olduğu düşünülüyor. Macaristan Film Arşivlerinde de kısa bir araştırma yapan uzman heyet, 1924 ve 1933 tarihlerinde Kurban Bayramlarında Gül Baba Türbesinde çekilmiş iki video tespit etti. Söz konusu video kayıtlarında yukarıda zikredilen sanduka ve rahle de görüldü.    

Türkiye’nin Macaristan Büyükelçisi Şakir Fakılı restorasyon ile ilgili „Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Macaristan Hükümeti Arasında Gül Baba Türbesi ve Çevresinin Rekonstrüksiyonu ve Kullanımı Hakkında İşbirliğine Yönelik Mutabakat Zaptı”nın 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Macaristan’a 17 Şubat 2014 tarihinde yapmış olduğu ziyaret esnasında dönemin Başbakan Yardımcısı Emrullah İşler ile Macar mevkidaşı Zsolt Semjen tarafından imzalandığını belirtti. TİKA’nın alanında uzman mimarlar ve Macar yetkililerle ortak çalışarak bir proje hazırladığını belirten Büyükelçi Fakılı, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Macaristan Hükümeti Arasında Gül Baba Türbesi’nin Restorasyonu ve Yakın Çevresinin Düzenlenmesi İşine Yönelik Protokol”ün ise 24 Şubat 2015 tarihinde Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun İkinci Yüksek  Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Toplantısı için Macaristana gerçekleştirdiği ziyaret esnasında Başbakan Yardımcısı Numan Kurtulmuş ile Macar mevkidaşı Zsolt Semjen arasında imzalandığını sözlerine ekledi.

TİKA’nın kazılar için getirmiş olduğu uzman heyetinden Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Şube Müdürü Mevlüt Çam, arşivlerde Gül Baba türbesinin ilk olarak 1543 yılında Budin Beylerbeyi Mehmet Bey tarafından yaptırıldığının yazdığını ve belgelerden Mehmet Paşa’nın türbe dışında tekke, derviş odaları, bahçeler, bağlar, menziller ve evler de yaptırdığının anlaşıldığını belirterek restorasyonun tamamlanmasının ardından derviş odalarının yapılması gerektiğini söyledi. Heyet üyelerinden Gazi Üniversitesinde edebiyat tarihi alanında çalışmalar yapan Dr. Mustafa Tatcı, Gül Baba gibi mana erlerine ait türbelerin tapu kayıtlarımız olduğunu, bu eserlerin ihya edilmesi gerektiğini, Vakıflar Genel Müdürlüğünden elde edilen bilgiler ve edebi eserlerdeki bilgiler ışığında hem bilgi hem de fiziki bina olarak Gül Baba Türbesinin restorasyonunun şart olduğunu, sadece Gül Baba ile yetinmeyerek diğer türbe ve edebi eserlerin de ihya edilerek yeniden gündeme getirilmesi, felsefelerinin işlenmesi ve gelecek nesillere aktarılması gerektiğini söyledi. 

TİKA Macaristan Program Koordinatörü Pınar Özcan ise Macar ve Türk mimarların karşılıklı uzlaşarak ortaya çıkarttıkları mimari planın 2014 yılında tamamlandığını, sonrasında Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun ziyareti esnasında imzalanan Protokol ile projeye start verildiğini belirtti.  Macaristan’da bulunan Türk uzman heyetinin intikalinin süreci hızlandırdığını ifade eden TİKA Macaristan Program Koordinatörü Özcan, heyetin Ağustos ayı sonuna kadar Macar tarafı ile birlikte çalışacağını, kazıların tamamlanmasını müteakiben restorasyon projesinin hızla gerçekleşmesini beklediklerini kaydetti.              

Merzifonlu olduğu ve Cafer ismini taşıdığı belirtilen Gül Baba’nın zamanın Macar halkı tarafından çok sevildiği, adına operetler ve romanlar yazıldığı rivayet ediliyor. 1541 yılında Budin kuşatması sonrası hayatını kaybeden Gül Baba için Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle bir türbe inşa edilmiş ve buraya defnedilmişti.